Η ψυχαναλυτική προσέγγιση της εφηβείας

Η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία ξεκινούν τα πρώτα σημάδια της ήβης καταλήγοντας στην ενηλικίωση του ατόμου. Είναι μια περίοδος η οποία χαρακτηρίζεται από έντονες αλλαγές σωματικές και ψυχολογικές. Κατά την εφηβεία οι ορμόνες διαφοροποιούνται, οι σεξουαλικές ενορμήσεις επανεμφανίζονται ενώ αναβιώνεται και το οιδιππόδειο σύμπλεγμα με πιο απειλητικό τρόπο αυτή τη φορά, αφού μπορεί να πραγματοποιηθεί η αιμομικτική επιθυμία. Για το σκοπό αυτό αναπτύσσονται μηχανισμοί άμυνας οι οποίοι θα λειτουργήσουν προστατευτικά. Αν όμως εδραιωθούν και χρησιμοποιηθούν σε υπερβολικό βαθμό μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα στο άτομο.

Οι μηχανισμοί άμυνας που αναπτύσσονται και εγκαθίστανται προκειμένου ο έφηβος να αντιμετωπίσει τις αιμομικτικές και τις εξαρτητικές του διαθέσεις απέναντι στα γονεϊκά αντικείμενα κατά την εφηβεία είναι οι ακόλουθοι:

-Μετάθεση της λιβιδινικής ενέργειας: Ο έφηβος αποσύρει τις λιβιδινικές επενδύσεις από τους γονείς και επενδύει ενεργά στους συνομηλίκους του.

-Μεταστροφή του συναισθήματος στο αντίθετο του: Η αγάπη προς τους γονείς γίνεται φαινομενικά μίσος, η εξάρτηση γίνεται αντίδραση. Ωστόσο επειδή τα δυσάρεστα συναισθήματα προκαλούν άγχος, ενδέχεται να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός της αντιστροφής στο αντίθετο και τελικά ο έφηβος να γίνει ευπροσήγορος και συνεργάσιμος.

-Απόσυρση της λιβιδινικής ενέργειας και επένδυση στον εαυτό: Στις περιπτώσεις αυτές ο έφηβος νιώθει παντοδύναμος και απρόσβλητος. Φαντασιώνεται επικίνδυνα εγχειρήματα, πράξεις διάσωσης. Επίσης μπορεί να υπάρχει υποχονδριακή ενασχόληση με το σώμα του.

Η εφηβεία αποτελεί πραγματικά μια δεύτερη ευκαιρία για τον έφηβο, με την προυπόθεση ότι το Εγώ της λανθάνουσας περιόδου που έχει προηγηθεί (εκτείνεται απο το 5o ή 6o έτος μέχρι την αρχή της ήβης) είναι αρκετά ώριμο. Πρέπει ακόμα να έχει κατακτηθεί η ικανότητα για κοινωνική προσαρμογή και μια σταθερότητα χαρακτήρα. Επιπλέον το άτομο πρέπει να μπορεί να μετουσιώνει μετατρέποντας την ενέργεια του σε εποικοδομητικά έργα και δράσεις, να αντέχει τις συναισθηματικές στερήσεις, να είναι ικανό για τον έλεγχο της πραγματικότητας. Τέλος, είναι σημαντικό να έχει δομηθεί επαρκώς το Υπερεγώ, δηλαδή τα θεμέλια της ηθικής συνείδησης.

Την περίοδο αυτή ο έφηβος καλείται να ολοκληρώσει την πορεία της αυτονόμησης και να εγκαταλείψει την εξιδανικευμένη εικόνα που είχε για τους γονείς. Η ανεξαρτητοποίηση συντελείται μέσω 2 διεργασιών: της διεργασίας του πένθους και της απο-εξιδανίκευσης των ενδοβλημένων αναπαραστάσεων των γονεϊκών αντικειμένων. Η αποσύνδεση του εφήβου από τη στενότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος, δηλαδή η οριστική ένταξη του στο πλέγμα των κοινωνικών ρόλων, συνεπάγεται οδυνηρές ψυχικές επιβαρύνσεις, τις οποίες αντισταθμίζουν οι νέες επερχόμενες σεξουαλικές και ναρκισσιστικές επιβραβεύσεις σε συνδυασμό με την αυτονομία του. Κατά την εφηβεία υπάρχει ακόμα η δυνατότητα ταύτισης με υγιή ή προβληματικά πρότυπα τα οποία θα παίξουν το ρόλο τους και αυτός ο ρόλος θεωρείται πολύ σημαντικός.

Αναστασία Μάμαλη

Ψυχολόγος